ZA'BA SEBAGAI TOKOH ILMUWAN

LATAR BELAKANG ZA’BA

Za’ba dilahirkan pada 16 September 1895 di Kampung Batu Kikir, Negeri Sembilan. Pendidikannya secara formal bermula pada 1907 di Sekolah Melayu Linggi. Di samping belajar di sekolah itu, Za’ba turut mempelajari bahasa Arab. Persekolahannya tamat pada tahun 1909. Mulai 1910, beliau melanjutkan pelajaran di St. Paul Institution, Seremban hinggalah beliau lulus peperiksaan Senior Cambridge pada 1915.

            Za’ba mula-mula bertugas sebagai guru bahasa Melayu di English College, Johor Bharu pada 1916. Pada 1918 beliau ditukarkan bertugas sebagai guru bahasa Melayu dan penterjemah di Maktab Melayu Kuala Kangsar. Pada 1923, Za’ba bertugas sebagai penterjemah di Pejabat Pelajaran Negeri-Negeri Selat dan Persekutuan Tanah Melayu yang berpejabat di Kuala Lumpur. Setahun kemudian, beliau bertugas di Maktab Perguruan Sultan Idris. Tanjung Malim juga sebagai penterjemah. Setelah perang dunia kedua tamat, Za’ba bertugas pula di Jabatan Perhubungan Raya di Mahkamah Tinggi, Kuala Lumpur.

            Pada 1947, beliau dihantar ke London sebagai pensyarah di School of Oriental and Arfican Studies, University of London dan sekali gus mendapat ijazah daripada universiti tersebut dalam bidang pengajian bahasa Melayu dan bahasa Arab. Apabila pulang ke Tanah Melayu beliau dilantik pula sebagai pensyarah kanan di Universiti Malaya (Singapura).

            Memandangkan jasa-jasa Za’ba yang begitu besar dalam bidang bahasa dan persuratan Melayu, beliau telah dianugerahi gelaran Pendeta pada 1956, sewaktu berlangsungnya Kongres Bahasa dan Persuratan Melayu di Johor.

ZA’BA SEBAGAI ILMUWAN
Za’ba merupakan seorang anak Melayu yang tidak jemu-jemu mengabdikan diri kepada bahasa dan kesusasteraan Melayu sejak sebelum perang. Karyanya yang paling terkenal Pelita Bahasa Melayu merupakan kitab rujukan utama bagi seluruh masyarakat yang ingin mengetahui bahasa Melayu.
            Beliau berusaha menterjemahkan karya-karya terkenal daripada kesusasteraan asing dengan harapan hasil terjemahannya itu dapat menjadi contoh kepada bangsanya tentang mutu kesusasteraan asing dan semoga mereka mencuba pula menghasilkan karya-karya yang asli dan bermutu seperti itu.
            Za’ba telah menerbitkan Ilmu Mengarang Melayu dan Pelita Bahasa Melayu, kedua-duanya menjadi buku teks sekolah hingga selepas Perang Dunia Kedua. Untuk memperkenalkan kesusasteraan dan kebudayaan Melayu kepada orang-orang asing, Za’ba menyumbangkan beberapa rencana dalam JMBRAS (Journal of the Malayan Branch Royal Asiatic Society).

            Tulisan-tulisannya tentang kemiskinan dan cara-cara mengatasi ekonomi orang Melayu telah muncul lama sebelum para sarjana ekonomi pula memberikan perhatian mendalam terhadap masalah tersebut. Di sinilah terletak kebolehan Za’ba sebagai seorang nasionalis. Beliau pernah berhasrat menerbitkan “Kamus Bahasa Melayu” tetapi hasrat beliau ini digagalkan oleh O.T Dussek. Walau bagaimanapun kemudiannya Za’ba berusaha terus lalu berjaya menerbitkan Daftar Ejaan Melayu Jawi/Rumi.

            Za’ba menghasilkan pelbagai judul buku yang kebanyakkannya menjadi bacaan wajib di sekolah Melayu. Antaranya ialah Persuratan Melayu I (Singapura: Qalam), Persuratan Melayu II (Singapura: Qalam), Persuratan Melayu III (Singapura: Qalam), Rahsia Ejaan Jawi (Singapura: Malaya Publishing House, 1930), Daftar Ejaan Melayu: Jawi/Rumi (Tanjung Malim: Pejabat Karang Mengarang, 1949), Ilmu Mengarang Melayu (Singapura: Malaya Publishing House, 1952), Pelita Bahasa Melayu I hingga III (Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 1964) dan Kalung Bunga, Buku II (Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 1964).

            Pandangan Za’ba tentang kemunduran orang Melayu sering menjadi rujukan sehingga kini. Pandangan Za’ba ini jelas daripada tulisan-tulisan beliau dalam majalah Qalam (1951-1955) dan juga dalam bukunya Asohan Budi Menerusi Islam (1958). Za’ba berpendapat bahawa masyarakat Melayu mesti mengubah beberapa sifat dan tingkah laku mereka daripada yang negatif kepada yang baik dan terpuji.

SUMBANGAN ZA’BA
Pada 1945, Za’ba dilantik sebagai Yang Dipertua Persatuan Melayu Selangor (PMS). Pada 1947 kerajaan British melantik sebuah suruhanjaya Pelajaran Tinggi (Carr-Saunders Commission) untuk meninjau kemungkinan menubuhkan sebuah univerisiti di Tanah Melayu. Za’ba turut mengemukakan memorandum peribadi berkenaan isu itu.

            Pada November 1952, beliau dilantik sebagai Pensyarah Kanan dan merangkap Ketua Jabatan Pengajian Melayu, Universiti Malaya. Semasa Za’ba berkhidmat di Universiti Malaya, beliau sentiasa bersedia untuk menyumbangkan baktinya. Pada akhir 1953 Za’ba bersetuju untuk menjadi penaung kepada sebuah persatuan, iaitu Perikatan Persuratan Melayu Selangor. Tahun berikutnya Za’ba bersama Engku Aziz menganjurkan pembentukan sebuah pertubuhan bahsa bagi mahasiswa Melayu di Universiti Malaya.

            Buku-buku dalam siri Pelita Bahasa Melayu (tiga jilid) dan buku Ilmu Mengarang Melayu menjadikannya seorang pakar bahasa dan tulisannya menjadi rujukan penting buat beberapa dekat. Lantaran itu, tulisan Za’ba bukan sahaja menjadi popular dalam kalangan pembaca, malah menarik perhatian pegawai pegawai perisik British juga.

            Za’ba muncul sebagai cendekiawan Melayu yang dihormati sejak 1920-an lagi. Sepanjang kerjayanya selama hampir 40 tahun, beliau bergiat secara aktif dalam bidang penulisan dan pelbagai kegiatan sosial serta politik tanah air. Za’ba merupakan penulis rencana dan esei yang berbakti istimewa dan gigih, sama ada dalam bahasa Melayu atau bahasa Inggeris. Penulisannya yang begitu prolifik mencakupi bidang bahasa, sastera, agama, pendidikan, ekonomi dan politik.

PENGHARGAAN KEPADA ZA’BA
Za’ba memberikan sumbangan yang cukup besar dan cukup bermakna terhadap bahasa Melayu dengan menggariskan peraturan-peraturan nahunya. Beliau turut mengembangkan bahasa Melayu dengan menulis beberapa buah buku, rencana, serta terjemahan. Sebagai seorang nasionalis Melayu yang ulung dan gigih, beliau banyak menulis dan memperkatakan kemiskinan orang Melayu terutama pada zaman sebelum merdeka. Beliau dilihat sebagai bapa dunia intelektual Malaya, tokoh yang merangsang dan merintis dunia kesarjanaan di Malaysia.

            Sebagai mengenang jasanya, beliau dianugerahkan Ijazah Kehormat Doctor of Letters (D.Litt) oleh Universiti Malaya pada September 1959. Pada 1960 beliau ditawarkan pekerjaan di Dewan Bahasa dan Pustaka Brunei dan juga anugerah bintang kebesaran Brunei namun Za’ba menolaknya.

            Setelah itu,beliau menjadi ahli kepada beberapa jawatankuasa, seperti Ahli Lembaga Pengelola Dewan Bahasa dan Pustaka serta Ahli Kehormat Persatuan Bekas Pelajar Maktab Perguruan Sultan Idris. Sekitar tahun 1960-1962, Za’ba turut memberi syarahan ke serata daerah di Persekutuan Tanah Melayu untuk membantu Kempen Minggu Bahasa dan Kempen Bulan Bahasa yang dilancarkan oleh Dewan Bahasa dan Pustaka.

            Ijazah Kehormat yang sama juga telah dianugerahkan kepada beliau oleh Universiti Kebangsaan Malaysia pada bulan Jun 1973. Sebelum itu, Duli Yang Maha Mulia Seri Paduka Baginda Yang di-Pertuan Agong Malaysia telah menganugerahi beliau darjah kebesaran Panglima Mangku Negara (PMN) yang membawa gelaran Datuk (kemudiannya Tan Sri) pada 1962. Za’ba memperoleh gelaran Pendeta pada tahun 1956.