IBN MUQLAH TOKOH KALIGRAFI

DEFINISI KALIGRAFI

Kaligrafi ialah seni tulisan yang indah. Perkataan kaligrafi berasal dari perkataan Yunani “kalios” yang bererti indah “graphia” bermaksud coretan atau tulisan. Jadi kaligrafi membawa maksud tulisan yang indah. Indah dalam erti kata lain ialah mempunyai nilai-nilai kehalusan dan kesenian.

Di sini selain mesej kebenaran yang terkandung, bentuk tulisan juga harus indah. Istilah kaligrafi digunakan untuk semua jenis tulisan, tetapi yang diketahui selama ini adalah untuk tulisan Latin. Sedangkan yang diiktiraf sebagai tulisan kaligrafi sebenarnya hanya dua iaitu Khat dan Tulisan Cina.

LATAR BELAKANG IBN MUQLAH

Tokoh kaligrafi yang mashyur ini dilahirkan pada 868 M. di Baghdad. Nama sebenarnya ialah Abu Ali Muhamad bin Ali. Kerjayanya bermula sebagai pengutip cukai tanah di Fars. Apabila Ibn al-Furat menjadi wazir pada 908 M, kemahiran Ibn Muqlah semakin cerah. Beliau dilantik sebagai setiausaha petadbiran pusat. Pengetahuannya dalam bidang geometrik banyak membantunya dalam mengubah suai tradisi kaligrafi.

            Pada awalnya murid Ibrahim al-Syajari bertanggungjawab membentuk Ibn Muqlah menjadi ahli kaligrafi yang mashyur. Kemashyurannya kerana berjaya menyumbangkan skrip kaligrafi yang istimewa al-khat al-mansub’ yang kemudiaanya telah disempurnakan dengan jayanya oleh Ibn al-Bawwab. Sumbangan Ibn Muqlah yang bermakna ialah peraturan-peraturan menggunakan lingkungan, garisan lurus serta titik rombit bagi melahirkan bentuk-bentuk huruf yang yang betul serta gaya enam tulisan yang dikenali sebagai ‘Sitta’-Thuluth, Naskh, Rihan, Muhaqqah, Tauqi dan Riq’ah yang berkekalan berabad- abad lamanya. Di tangan Ibn Muqlah khat Naskah telah mencapai kesempurnaannya. Kedua-dua tokoh khat Naskah dengan menentukan ukuran panjang-pendek dan jarak huruf, serta gaya dan iramanya dengan rapi sekali. Keadah penulisan khat tersebut sebenarnya menunjukkan penguasaan sesuatu huruf tersebut.

KEHEBATAN IBN MUQLAH

Kekuatan peraturan huruf-huruf yang dikemukakan oleh Ibn Muqlah adalah bersandarkan titik rombik selain keseimbangan matematik. Dalam hal ini beliau menegaskan bahawa kalam (pena) mestilah mempunyai ciri-ciri yang membolehkan kekuatan huruf-huruf itu menjelma. Sebagaimana yang telah dijelaskan oleh Drs. D. Sirajuddin:

Ibn Muqlah, umpamanya memerincikan cara-cara pemontongan kepada sifat, ukuran panjang, bentuk alas pada hujung potongan, pembuangan salur tinta. Dengan segala ketelitian, setiap jenis tulisan telah dirancangkan untuknya jenis-jenis kalam yang serasi menurut sentakan masing-masing.

Ibn Muqlah juga telah menggariskan beberapa ciri bagi menentukan sesuatu tulisan itu sebagai benar. Antara ciri itu ialah ketepatan, keseimbangan, kesempurnaan, kepadatan serta kelancaran. Manakala dalam mengemukakan reka letak yang baik pula memerlukan beberapa pertimbangan yang harus diambil kira. Antaranya keselarasan dan susunan. Kesemua ciri dan peraturan yang telah ditetapkan oleh Ibn Muqlah bukan sahaja meletakkan Ibn Muqlah sebagai pengasas kepada seni kaligrafi rasmi bahkan kaedahnya telah menjadi ikutan kepada peminat kaligrafi yang lain.

KARYA IBN MUQLAH

Ibn Muqlah lebih menguasai tulisan Kursif daripada tulisan Kufi. Walau bagaimanapun tulisan Kufi masih menjadi bukti kepada umum bahawa beliau mampu menguasainya. Beberapa karyanya ditulis dalam dua jenis tulisan tersebut. Antara karya tulisannya dengan khat Naskah dan Thuluth terdapat di muzium Iraq, Baghdad. Dikatakan juga sebuah mashaf Al-Quran di masjid Sevilla Andalusia merupakan hasil karya beliau.

PENDERITAAN IBN MUQLAH

Sungguhpun kegemilangan Ibn Muqlah dalam lapangan kaligrafi mencapai satu tahap yang menakjubkan, tetapi kehidupannya penuh dengan tragedi yang menyayat hati. Jawatan Wazir (perdana menteri) kepada tiga khalifah Abbasiyah iaitu Al- Muqtadir (908-32m), Al-Qahir (932-4 M) dan Radhi (934-40 M) tidak menjamin hidupnya untuk mewah dan bahagia. Dalam kegelisahan akibat krisis kepimpinan khalifah beliau sering difitnah dan teraniaya. Beliau pernah ditangkap dan dipenjara selama dua tahun, sebelum dibuang negeri ke Parsi.

Kemudiaanya di fitnah lagi sehingga jawatannya dipecat dan hartanya telah diambil. Kemuncak dari penderitaannya ialah apabila tangan kanannya telah dipotong. Tetapi khalifah al-Radhi kemudiannya menyesal dan meminta agar tangan Ibn  Muqlah di ubati. Dengan tangannya yang  cacat itulah Ibn meneruskan sisa-sisa kehebatannya dalam lapangan penulisan kaligrafi. Penderitaaan Ibn Muqlah tidak berakhir disitu. Tindakan kejam ke atasnya terus dijatuhkan oleh Ibn Raiq dengan memotong lidah beliau serta menyumbatnya ke penjara. Sisa-sisa kehidupanya ialah dipenjara. Setelah beberapa tahun di penjara hidup Ibn Muqlah berakhir dengan kematiannya pada tahun 940 M/328 H. Kegemilangannya tidak pula menenggelamkan seluruh kegemilangan kaligrafi yang telah dirintis.

PEWARIS KALIGRAFI

Ibn Muqlah meninggalkan murid-murid dan pengikut-pengikut yang meneruskan kegiatan kesenian kaligrafi islam di tengah-tengah kemashyuran gurunya. Antara murid-muridnya yang terkenal ialah Ibn al-Simsimny (415 H.) dan Ibn Asad al-Ghafigi (410 H) yang melahirkan muridnya yang terkenal Abu Hasan Ali bin Hilal (Ibn al-Bawwab)